Ogród biblijny
Kolekcja roślin czy ogród?
Ogród biblijny to specyficzna forma zagospodarowania terenu, której ideą jest zgromadzenie i odpowiednie wyeksponowanie roślin wymienionych na kartach Pisma Świętego. Gatunki te mogą być posadzone na grządkach lub zaprezentowane w donicach - wtedy możemy mówić o kolekcji roślin biblijnych. Bardziej pracochłonnym, a przez to ciekawszym sposobem ich pokazania jest skomponowanie roślin i małej architektury wpisanych w określony klucz wnętrz ogrodowych obrazujących poszczególne tematy biblijne. A zatem stworzenie ogrodu biblijnego często wymaga współpracy osób posiadających wiedzę z różnych dziedzin - teologów, archeologów, botaników, ogrodników, architektów krajobrazu a nawet artystów.
Zarówno w przypadku zakładania ogrodu, jak i wspomnianej wyżej kolekcji gatunków roślin biblijnych konieczne jest zaopatrzenie roślin w tabliczki, na których zostaną podane ich nazwy botaniczne w języku łacińskim i narodowym oraz związany z nimi cytat biblijny. Na tabliczkach tych można zamieścić również dodatkowe informacje np. o miejscu pochodzenia danej rośliny, znaczeniu w życiu człowieka, a nawet krótki komentarz wyjaśniający przytoczony fragmentu tekstu Pisma Świętego.
Dlaczego ogród biblijny?
Dzisiejsze czasy można nazwać epoką wizualizacji przekazu. Poznawanie świata odbywa się głównie przez oglądanie. Natomiast słuch, dotyk, węch i smak stanowią dopełnienie sposobów odbioru otaczającej nas rzeczywistości. Nasuwa się zatem pytanie, czy również Biblię można poznawać poprzez wszystkie zmysły?
Właśnie na taką potrzebę współczesnego człowieka odpowiadają twórcy ogrodów biblijnych. Stworzone przez nich kompozycje roślin i małej architektury niczym średniowieczne malowidła na ścianach świątyń - określane mianem Biblia pauperum - przybliżają wydarzenia opisane w Piśmie Świętym. Ich dodatkowym atutem jest to, że oddziałują na wyobraźnię przebywających w nich ludzi językiem bezpośredniego przeżycia - dają możliwość przełożenia opisu wydarzeń biblijnych na język barw, kształtów, dźwięków, smaków i zapachów. Równocześnie wycisza, daje do myślenia i mimowolnie skłania do kontemplacji. Dlatego treści biblijne przedstawione dzięki sztuce ogrodowej są dużą pomocą w działalności duszpasterskiej, zwłaszcza w prowadzeniu nowoczesnych katechez i ewangelizacji, a nawet w dialogu ekumenicznym.
Idea zakładania ogrodów biblijnych ma jeszcze inne elementy wspólne z Biblią pauperum. Są one nie tylko nowym sposobem upiększania roślinami otoczenia, ale stanowią przede wszystkim specyficzny zapis teologii biblijnej. Są przemyślaną i uporządkowaną katechezą o biblijnej historii zbawienia, w której czas i miejsce Bożych interwencji w ludzkie losy wyznaczają osie ogrodowych ścieżek. W pierwszym w Polsce ogrodzie biblijnym w Proszowicach (Małopolska) prowadzą one przez egipskie pola zbóż, cebuli i porów, wzdłuż piasku i kamieni pustyni z wyobrażeniem skały, z której Mojżesz wydobył wodę, nad Morze Czerwone dające się przejść suchą nogą i dalej przez kolejne obrazy biblijne do ogrodu z Pieśni nad Pieśniami, a dalej do winnicy i ogrodu oliwnego. Ogród ten, mimo że daje jedynie namiastkę tego, co można by zobaczyć w Ziemi Świętej, jest bardzo chętnie odwiedzany przez mieszkańców Proszowic i turystów. Równocześnie poprzez ukazanie przyrody i przeniesienie „mozaiki” tamtejszych krajobrazów stanowi zachętę do czytania Pisma Świętego.
Ogrody biblijne dzięki ciekawym rozwiązaniom kompozycyjnym są atrakcyjne nawet dla ludzi obojętnych religijnie lub poszukujących. Są dla nich przede wszystkim miejscem wypoczynku, a obserwacja zmian zachodzących w wyglądzie roślin może skłaniać ich do myślenia. Pojawia się refleksja nad upływem czasu i przemijalnością ludzkiego życia, a stąd już stosunkowo niedaleka droga do szukania odpowiedzi na pytanie, czy istnieje Bóg i kim jest on dla mnie? Ogrody biblijne mogą być więc znakomitym miejscem do prowadzenia rekolekcji.
Ogród biblijny w praktyce
Zakładanie i pielęgnowanie ogrodów biblijnych nie jest niczym nowym poza Polską. Zajmują się tym zarówno specjaliści w kształtowaniu terenów zieleni, jak i amatorzy - pasjonaci ogrodnictwa, a nawet dzieci. Związane jest to z różną skalą tych założeń, które mogą być samodzielnymi kompozycjami zieleni (np. Proszowice), fragmentami większych nasadzeń (np. ogród biblijny przy szkole w Poskwitowie pod Krakowem), czy nawet kompozycjami roślin biblijnych w donicach. Wynika z tego, że do założenia ogrodu lub kącika roślin biblijnych w pierwszej kolejności potrzebne są chęci. Na drugim miejscu wymienić trzeba niezbędną znajomość roślin pojawiających się na kartach Pisma Świętego. Warto tu podkreślić, że wiele z nich od dawna uprawia się w naszych ogródkach kwiatowych, warzywnikach, sadach czy polach i mało kto ma świadomość, że są to rośliny biblijne. Dlatego można powiedzieć, że uprawa wielu gatunków roślin biblijnych nie powinna sprawiać większych trudności. Wiąże się ona jedynie ze znajomością podstawowych zabiegów agrotechnicznych, takich jak pielenie czy podlewanie oraz terminów ich siewu lub sadzenia. Także zdobycie nasion i sadzonek najpopularniejszych roślin biblijnych nie przekracza możliwości właścicieli prywatnych ogrodów czy działkowiczów. Można je kupić w sklepach i centrach ogrodniczych, a nawet na targach i bazarach.
Jedyną trudnością albo raczej wyzwaniem dla osoby zainteresowanej uprawą roślin biblijnych może być stworzenie z nich ciekawej kompozycji. Pomocna w tym może być mała architektura ogrodowa, do której zaliczyć można różnego rodzaju trejaże, bramki, na których można uprawiać pnące róże, gotowe zbiorniki wodne, kamienne rzeźby, a nawet kamienie i głazy. Ogród biblijny uatrakcyjniają zwłaszcza wszelkiego rodzaju zbiorniki wodne, bo stają się one wodopojem dla ptaków i licznych owadów – zwłaszcza motyli i ważek. Również odpowiednio zaprojektowany układ lamp ogrodowych pozwala wyeksponować wieczorem i w nocy mało atrakcyjne, wydawałoby się na pierwszy rzut oka, rośliny biblijne. Celowość zastosowania takich rozwiązań potwierdzają obserwacje poczynione w ogrodzie biblijnym w Proszowicach.
Potrzeba tworzenia ogrodów biblijnych jest potwierdzeniem ciągle obecnego w człowieku pragnienia piękna. Trzeba pamiętać, że nie są to tylko tereny zielone zakładane z myślą o podniesieniu walorów estetycznych danego miejsca, ale przede wszystkim cały system znaków i symboli zapisanych w kompozycji ogrodu i poszczególnych gatunkach posadzonych tu roślin. Zaprezentowanie tego wymiaru, czyli ukazanie sensu nadprzyrodzonego poprzez widoczną i dotykalną materialność ogrodu biblijnego jest celem, zadaniem i wyzwaniem, które stoi nie tylko przed ich twórcami, ale może być udziałem zwłaszcza duszpasterzy i katechetów. Trzeba tylko odwagi, aby wdrożyć w życie stare, sprawdzone wzory, ubrane jedynie w nową szatę wyrazu, czyli ogród biblijny.
Autor: dr Zofia Włodarczyk, Katedra Roślin Ozdobnych, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie