Nowoczesne, energooszczędne oświetlenie wnętrz obiektów sakralnych
Światło ma znaczący wpływ na funkcjonalność kościoła, jego odbiór przez wiernych i przez zwiedzających. Pełni funkcje użytkowe, ale również iluminacyjne, nakierowane na budowanie nastroju, eksponowanie światłem architektury i wystroju wnętrza, tworzenie swoistego przewodnika wzrokowego po ważniejszych jego elementach. Dla zachowania właściwych relacji między symboliką, liturgią i architekturą, należy poszukiwać takich rozwiązań, które dając pożądany efekt oświetleniowy nie będą nadmiernie ingerować w charakter wnętrz sakralnych.
Przy pomocy dobrze zaprojektowanego oświetlenia można pomóc wiernym w skupieniu uwagi na przebiegu czynności liturgicznych, a także te czynności odpowiednio podkreślić. Przykładowo, podczas nabożeństw Drogi Krzyżowej, wyłączenie oświetlenia ogólnego kościoła i pozostawienie oświetlenia prezbiterium z ołtarzem oraz podświetlonej drogi krzyżowej, stwarza odpowiednią atmosferę sprzyjającą głębszej refleksji. Podobnie można budować dramaturgię przez odpowiednio dobrane światło podczas innych uroczystości kościelnych.
Oświetlenie powinno zapewniać dobre samopoczucie wiernych, ale także umożliwić pełne podziwianie architektury i wystroju wnętrza kościoła. Ponad połowa zabytków w Polsce to obiekty sakralne. W większości kościołów znajdują się rzeźby, elementy dekoracyjne, malarstwo. Te cenne dzieła powinny być odpowiednio wyeksponowane światłem. Źle zaprojektowane oświetlenie, jego brak lub niedostatek może uniemożliwić ich podziwianie.
Dotychczas, we wnętrzach obiektów sakralnych, wykorzystywano głównie żyrandole i kinkiety ze standardowymi źródłami żarowymi. Oświetlenie takie często było niewystarczające i dawało ograniczone możliwości dostosowania ilości światła do potrzeb. Dla zwiększenia poziomu oświetlenia w nawie głównej kościoła stosowano zwykle obniżenie zawieszenia opraw, co dawało niekorzystny skutek w postaci olśnienia a także zasłonięcia znacznej części ołtarza - zwłaszcza jego górnych elementów.
Dla poprawy oświetlenia, doświetla się często wnętrza kościołów lampami halogenowymi dużej mocy (500W lub 1000W). Rzadziej stosowane są oprawy metalohalogenkowe. Rozwiązanie takie daje połowiczne rezultaty. Miejsca oświetlone są „zalane światłem”, bez odpowiedniego stopniowania rozkładu oświetlenia w otoczeniu. Same oprawy, z uwagi na ich wielkość, są zbyt widoczne i w ten sposób ingerują w estetykę wnętrza. Coraz częściej jednak we wnętrzach kościołów stosowane są nowoczesne systemy oświetleniowe. Wykorzystuje się w nich nowe, energooszczędne i trwałe źródła światła oraz odpowiednie oprawy oświetleniowe. Zabytkowe żyrandole i kinkiety mogą wtedy stanowić jedynie element ozdobny, podkreślający charakter wnętrza.
Potrzeba stworzenia atmosfery skupienia z jednoczesnym rozłożeniem akcentów oświetleniowych odpowiednio do potrzeb liturgii i sytuacji okazjonalnych (np. chrzcin, ślubów) powoduje, że dobrym rozwiązaniem oświetleniowym staje się wykorzystanie wielu różnych opraw o odpowiednich parametrach technicznych i fotometrycznych. Oprawy te powinny być zamontowane w taki sposób, aby nie ingerowały w architekturę wnętrza kościoła lub fragmentów tego wnętrza.
Uzyskanie odpowiednich efektów oświetleniowych bez eksponowania opraw, możliwe jest przy wykorzystaniu źródeł światła o wysokiej skuteczności świetlnej i o stosunkowo niewielkich rozmiarach. Takimi cechami charakteryzują się źródła halogenowe niskonapięciowe, świetlówki, źródła metalohalogenkowe oraz diody LED.
Szczególnie ważne dla oświetlenia akcentującego są źródła fabrycznie wyposażone w odbłyśniki, tj. źródła halogenowe i metalohalogenkowe z odbłyśnikiem, charakteryzujące się bardzo dobrymi parametrami świetlnymi.
Do oświetlenia detali architektonicznych, rzeźb, polichromii itp. przydatne są niskonapięciowe źródła halogenowe o mocy 20W do 75W o odpowiednio dobranych rozsyłach światła.
Sufity, gzymsy, wnęki, itp. detale architektoniczne można wyeksponować liniowymi źródłami światła, tj. np. wykorzystując taśmy z diodami LED lub różnego rodzaju świetlówki. Ogromną zaletą tych źródeł światła jest różnorodność typów, trwałość, dobre oddawanie barw, wysoka skuteczność świetlna oraz możliwość regulacji strumienia świetlnego.
Przykładem efektów, jakie można uzyskać dzięki wykorzystaniu nowoczesnych źródeł światła jest wnętrze kościoła Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu. Zmiana oświetlenia wiązała się z prowadzonymi pracami remontowymi. Można było przed malowaniem ścian wykonać niezbędne prace. Doprowadzenie nowych obwodów elektrycznych na gzymsy umożliwiło realizację podświetlenia ścian i sklepień nawy głównej, naw bocznych i kaplic. Dzięki temu zostało stworzone przestrzenne tło dla akcentowania światłem wybranych detali i elementów wystroju kościoła, bez „zalewania” ich zbyt dużą ilością światła.
Dotychczasowy system oświetleniowy, wykorzystujący kilkanaście projektorów halogenowych o mocy 500W i 1000W, zastąpiono kilkudziesięcioma oprawami z źródłami światła o małej mocy, lepiej dostosowując sposób oświetlenia kościoła do potrzeb. Na przykład stacje drogi krzyżowej oświetlono żarówkami halogenowymi o mocy 20W i kącie rozsyłu 8o. Takie punktowe oświetlenie, padające na płaskorzeźby pod pewnym kątem, lepiej je eksponuje. Ten sam efekt starano się uzyskać dla prezbiterium, nawy głównej, kaplic i bocznych ołtarzy, stosując do tego celu żarówki halogenowe o mocach od 20W do 75W.
Podsumowanie
Dobrze zrealizowane oświetlenie obiektów sakralnych, powinno godzić w sobie wymogi stawiane przez liturgię, komfort widzenia oraz potrzebę odpowiedniego eksponowania wartości symbolicznych, historycznych i estetycznych wnętrz sakralnych. Nowoczesne rozwiązania systemów oświetleniowych umożliwiają osiągnięcie tego celu. Źródła światła, odpowiednio dobrane i rozmieszczone, mogą wykreować całkowicie nowy wizerunek obiektu zarówno na zewnątrz jak i w jego wnętrzu.
Dr inż. Małgorzata Górczewska
Politechnika Poznańska, Zakład Techniki Świetlnej,
60-965 Poznań, ul. Piotrowo 3A
luxel@hot.pl